ADLİYE NEZARETİ, 19. yüzyılda Osmanlı adalet örgütünün bağlı olduğu bakanlık. II. Mahmut , Yeniçeri Ocağı’nı kaldırdıktan (1826) sonra tüm devlet örgütünde Avrupa tarzında yenilik hareketlerine girişti. Bu arada 1837’de devlet işlerini görüşmek, yasa ve yasa hükmünde kararnameler çıkarmak, kısaca Divan-ı Hümayun’un yerini almak üzere “Meclisi-i Vâlâ’yı Ahkâm-ı Adliye” adıyla bir meclis kuruldu. Bu meclis bugünkü Danıştay ve Yargıtay’ın yetkilerini kendinde topluyordu. 1839’da Tanzimat’ın ilanından sonraki işlevi Tanzimat programını yürütmek olan meclis, 1868’de “Divan-ı Ahkâm-ı Adliye” ve “Şura-yi Devlet” adlarıyla ikiye bölündü. Divan-1 Ahkâm-ı Adliye’nin başına Cevdet Paşa getirildi. Bu düzenlemeye göre yeniden örgütlenen Osmanlı adliyesi, 1875 sonlarında “Adliye Nezareti” adı altında bir bakanlık oldu. O zamana kadar Ticaret Nezareti’nin bünyesinde bulunan ticaret mahkemeleri de Adliye Nezareti’ne bağlandı. Ancak “Mahkeme-i Temyiz Başkanlığı” ayrıldı. Öte yandan 1877 sonlarına kadar Hariciye Nezareti’ne bağlı olan bu daireye, Adliye Nezareti’ne bağlı olan ve Müslüman olmayanların mezhep sorunlarına bakan. daire de bağlandı ve adı “Adliye ve Mezahib Nezareti” ne çevrildi.