ACIKLAMA 1. Bilgi yönelimi olarak nedenlilik bağının kurulmasıyla gerçek. leşir. Her açıklama bir ya da bir dizi neden-etki (sebep-sonuç) ortaya koyar. Eğer açıklama gerçeklikteki nesneye ya da sürece ilişkinse, yanlışlar taşısa bile dişa-uzanan (transendent) türdendir Eğer açıklama yalnızca yargılar (önermeler) arasındaki tutarlılığa dayanırsa, içte-kalan (immanent) türdendir. Birincisi gnoseolojik hakikat (bilgi), ikincisi mantıki hakikat (tutarlılık)tır. Her bilgi dalında neden-etki bağlarının kuruluşu ilkelere dayandırılır. İlkeler de belli bir olay grubundan elde edilir. Araştırma ancak ilkeli açıklamayla ilerleyebilir, çünkü ilke olmazsa genelleme yapıla mayacağından, olayların henüz bilinmeyen yönlerine ışık tutulamaz. 2. Mantık işlemi olarak açıklama, bir önermenin başka önermelere geri götürülmesi, indirgenmesidir (reduction) Basit başlangıç şeması şöyledir.

A ise B

— Öyleyse A B deneyle saptanmış ama kuramsal açıklanması gereken bir önerme olsun. A doğru ise B’nin açıklanması bir buluş özelliğini taşıyacaktır ve kuram gerçekleşir. Oysa A üzerinde tahminde kalınıyorsa B’nin açıklanması için kuram değil, hipotez kurulur. A hipotezi hem B önermesini hem de B tipinde önermeler sınıfını açıklar. Bilimsel bir A hipotezinden B türündeki henüz bilinmeyen önermeler tümdengelimle elde edilebilir. Şöyle: Deney, gözlem vbg. uygulama biçimleriyle doğruluğu kanıtlanmış bir önermeler kümesinden kalkılarak bir aksiyon(lar) sistemi aranır. Bu sistem bütün bu önermelerin tümdengelimle çıkarımlanmasını ve bilimsel öndeyişlere geçilmesini sağlar.