Ahmet Yesevi
AHMET YESEVİ, tasavvuf şairi (?Yesi 1166). Ailesi, doğum tarihi, doğum yeri, öğrenimi üzerine hiçbir kesin belge ve bilgi yoktur; yaşamı konusunda çeşitli menkıbeler doğmuştur. Genel ve yaygın inanış Buhara’da bulunduğu, zamanın bilgin ve mutasavviflarından Yusuf Hemedani’nin çevresinde yetiştiği, onun halifelerinden biri olarak Yesi’ye yerleştiği, görüş ve inançlarını, Yeseviye adıyla bilinen tarikatının ilkelerini yaymaya çalıştığı, Hz. Muhammet’in ölüm yaşı olan 63′ ünden sonra çileye çekildiği yolundadır. Mezarına Timur’un yaptırdığı türbe, kutsal bir ziyaret yeri olarak değerlendirilir. Bulunduğu çevreye tasavvuf inancıyla birlikte din ilkelerini de yaymakla uğraşmış olan Ahmet Yesevi’ nin bu amaçla yazdığı hikmet denilen sade dilli, hece vezinli dörtlükler uzun süre Maveraünnehir, Azerbaycan ve Anadolu’da yayılmış, onu izleyenlerce çoğaltılmış, adına bağlanan eser olan Divan-ı Hikmeti oluşturmuştur. Divan-ı Hikmet, Ahmet Yesevi’nin adına bağlanan, tasavvuf konusunda, hece ölçüsü ve halk edebiyatı nazım biçimleriyle Türkçe yazılmış dörtlüklerden oluşan şiir kitabı. Şiirlerin türünün Yesevi’nin olmadığı, şeyhlerine duydukları saygıyla adlarını anmadan şiir söyleyen Yesevi dervişlerinin ürünleriyle beslediği kesindir. 17. Yüzyıldan daha gerilere tarihlenen yazmalar (henüz) ele geçmemiştir. Arada aruzla yazılmış bazı örnekler de vardır. 1878’den sonra birkaç kez basıldığı gibi dil ve tarihsel özellikleri üzerindeki bilimsel araştırmalar da sürmektedir. Hikmetler, Anadolu’da gelişen dinsel tasavvuf edebeiyatında ilahiye dönüşerek yaşamışlardır.