II.Abdulhamit

ABDÜLHAMİT II, Osmanlı padişahı (İstanbul 21 Eylül 1842 – ay. y. 10 Şu­bat 1918). Padişahlık dönemi: 1876- 1909). Osmanlı padişahlarının otuz dördüncüsüdür.  Babası Abdülmecit, annesi Ti- rimujgân Sultan’dır. Ağabeyi V. Mu­rat ile birlikte eğitim gördü. Annesinin 3 Ekim 1852’de ölümü üzerine Perestu Kadın Efendi’nin korumasına verildi. Eğitimini özel hocalardan aldığı ders­lerle sürdürdü. Türkçe, Arapça ve Farsçanın yanı sıra Fransızca ile Batı müziği eğitimi de gördü. Ancak İslâm kültürüyle Doğu müziğine olan ilgisi, Balı müziğini bir kenara bırakmasına neden oldu. Babasının sağlığında hem ondan hem de saray halkından ilgi görmedi. Abdiilaziz’in padişahlığı sıra­sında Pertevniyal Valide Sultan ile iyi ilişkiler kurdu ve Abdülaziz’in Mısır ve Avrupa gezilerine katıldı. Böylece bilgi ve görgüsünü artırdığı gibi Avru­pa ülkelerini de yakından tanıma fırsa­tını buldu. Abdülaziz’in ölümü üzerine tahta geçen ağabeyi V. Murat döne­minde (1876) onun ruhsal bozuklu­ğundan yararlanarak hükümet üyele­riyle İstanbul halkını yanma çekmeyi, Maslak Çiftliği’nde yapılan bir toplan­tıda devlet adamlarına kendini özgür­lük yanlısı göstermeyi de başardı. So­nuçta deliliği padişahlığı yürütemeyecek derecede artan V. Murat oybirli­ğiyle tahttan indirildi ve yerine II. Ab­dülhamit Osmanlı tahtına çıktı (31 Ağustos 1876).

Devletin güç koşullar altında bulundu­ğu bir sırada padişah oldu. Bosna-Hersek ve Bulgaristan ayaklanmaları ile Karadağ ve Sırbistan savaşları sürüyordu. Osmanlı Ordusu’nun Sırbistan’da zafer kazanmasına karşın Rusya bu devletle barış yapılmasına ilişkin ülti­matom verdi; İngiltere Doğu sorununu görüşmek üzere İstanbul’da bir konfe­rans toplanmasını istedi; dış sorunların ağırlığını dikkate alan II. Abdülhamit bunları kabul etti. Rusya’nın harekete geçmesine yol açacak kadar önem ka­zanan Sırbistan ve Bulgaristan savaş­ları, İngilizlerin İstanbul’da bir konfe­rans toplanması isteği, Kanun-i Esasi’ nin hazırlıkları sırasında bunalan Sad­razam Mütercim Rüştü Paşa’nın yerine Mithat Paşa’yı ikinci kez sadrazamlığa atayan II. Abdülhamit, tüm bu sorunlar arasında bir yandan Kanun-i Esasi’nin hazırlanması için buyruklar verirken öte yandan da İstanbul Konferansının açılmasını kabul etti. 23 Aralık 1876’da, 1856 Paris Antlaşması’ nda imzaları bulunan devletlerin temsilci­leri Haliç Tersanesi’nde bulunan Bah­riye Nezareti’nde, Doğu sorununu gö­rüşmek üzere bir araya geldiler. Bu toplantıda Rumeli’de yapılacak olan yeni düzenlemelere ilişkin yabancı devletlerin önerileri görüşüldüyse de bir sonuç alınamadı. Birinci Meşrutiyet’in ilanı gününe rastlayan ve 29 gün süren konferansta varılan tutarsız ka­rarlar, daha sonra 18 Ocak 1877’de Babıâli’de yapılan bir üst düzey top­lantısında görüşülerek reddedildi. İstanbul Konferansı sürerken, daha önceden hazırlığına başlanan ve Sad­razam Mithat Paşa’nın çabalarıyla ol­gunlaştırılan ilk Osmanlı Anayasası ta­mamlandı. II. Abdülhamit, Anayasa’ ya hükümdarlık haklarına ilişkin çok önemli maddeler koydurdu. Birinci Meşrutiyet 23 Aralık 1876’da ilan edil­di. 12 bölüm ve 119 maddeden oluşan ilk Osmanlı Kanun-ı Esasisi, yasa tek­niği bakımından çağdaş anayasalara uygundur. İki meclisten ve 80’i Müslü­man, 50’si de Müslüman olmayan mil­letvekillerinden oluşan bu ilk Osmanlı Meclisi, 19 Mart 1877’de ilk toplantı­sını yaptı. Meşrutiyet’in ilan edilme­sinde önemli bir rol oynayan Mithat Paşa, 5 Şubat 1877’de görevinden alın­dı ve sürgüne gönderildi. Meclis-i Mebusan’a ise dokunmayarak çalışmasına izin verdi. Birinci dönemde üç buçuk ay, kısa bir aradan sonra da bir buçuk ay daha etkinliğini sürdüren ilk Osmanlı Meclisi, bu süre içinde 86 top­lantı yaptı.

Bu sırada İstanbul’da Haliç Tersanesi’ ndeki toplantıda alınan kararları Osmanlı Devleti’nin reddetmesi üzerine Rusya, Avrupalı bazı devletlerle Lond­ra’da 31 Mart 1877’de bir protokol im­zalayarak İstanbul Hükümetinden, gö­rece hafif sayılabilecek yeni önerilerde bulundu. Buna göre Osmanlı Devleti Karadağ’a bir miktar toprak bırakacak, Bosna-Hersek ve Bulgaristan’da ısla­hat yapılacak ve Osmanlı Ordusu sa­vaş durumundan çıkarılacaktı. Fakat

Abdülhamit bu önerileri de kabul etmedi. Bunun üzerine Rusya, Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. Osmanlı tarihi­nin en kanlı savaşlarından biri olan ve tarihimizde 93 Harbi olarak bilinen bu savaş (1877-1878) Rumeli ve Ana­dolu’da olmak üzere iki cephede bir­den başladı. Osmanlı Devleti böyle bir tehlike karşısında dahi, Paris Antlaş­masında Romanya’nın yansızlığı ilke­sine uyarak. Tuna gerisinde bir savun­ma hattı kurmayı planladı. Ancak Rus­ya bu maddeyi açıkça çiğneyerek Ro­manya’ya asker yığdı ve Osmanlı top­raklarına saldırdı. Görünüşte İstanbul ve Londra konferanslarında saptanan kararları Osmanlı Devleti’ne kabul et­tirmek amacıyla savaşa giren Rus­ya’nın asıl amacı, Balkanları Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayırarak küçük Slav devletçikleri haline getirip kendi amaçları doğrultusunda kullanmaktı. Ruslar bu amaçlarını gerçekleştirmek için 24 Nisan 1877’de Romanya’nın yansızlığını çiğneyerek Kaıas’tan Tuna’ya geçtiler. Maçin’i aldıktan sonra Dobruca’nm güneyine doğru ilerledi­ler. İkinci bir Rus Ordusu ise 27 Hazi­randa Tuna’yı geçtikten sonra Rusçuk ile Niğbolu arasından Osmanlı toprak­larına girdi. Osmanlı kuvvetleri Zişto- vi’de karşı koymak istediyse de başarı­lı olamadı. Bütün cephede saldırıya geçen Rus kuvvetlerine karşılık Osmanlı Ordusu kalelerde savunma bek­leyişinde kalmayı yeğ tuttu. 1 Tem­muzda Tırnova, 19 Temmuzda Şipka düştü. 16 Temmuzda alman Niğbolu’ dan sonra Ruslar,Gazi Osman Paşa’nın savunduğu Plevne önlerine geldiler. Tarihimize destansı bir olay olan Plev­ne Savunması 10 Aralık 1877’de kırıl­dı. Gazi Osman Paşa da Rusların eline tutsak düştü. Doğu Anadolu’da da Er­zurum’dan Kars’a kadar uzanan alan Rusların eline geçti. Plevne’nin düş­mesi üzerine Ruslar Edirne’ye doğru harekete geçtiler. Her iki cephede de durumun kötüleşmesi üzerine Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kaldı. 31 Ocak 1878’de Edirne’de ateşkes im­zalandı. 26 Ocak 1878’de Edirne’ye gi­ren düşman. Şubat başlarında Ayaste- fanos’a (bugün Yeşilköy) kadar ilerle­mişti. 3 Mart 1878’de imzalanan Ayastefanos Antlaşması ile Karadağ, Sır­bistan ve Romanya’ya toprak verilerek tam bağımsızlık tanındı. Bulgaristan’ m temelleri atıldı. Bosna-Hersek’e ba­ğımsızlık verildi. Kars, Ardahan, Ba- lum ve çevresi Rusya’ya bırakıldı. Ay­rıca yüklü bir savaş tazminatı ödenme­ si karara bağlandı.

Avrupa devletleri Ayastefanos Antlaş­masına şiddetle karşı koyarak Berlin’ de bir konferans toplanmasını istediler. 13 Temmuz 1878’de imzalanan Berlin Antlaşması ile Rusya’nın istekleri sı­nırlandırılıyor, ıslahat yapılması koşu­luyla Makedonya ve Trakya Osmanlı Devleti’ne geri veriliyor, Bosna-Her­sek geçici olarak Avusturya yönetimi­ne bırakılıyor, Teselya’nın bir bölümü­ne Yunanistan sahip oluyordu. Ermenilerin oturduğu vilayetlerde ıslahat yapılması koşulu olduğu gibi kalıyor­du. Bu arada donanmasını İstanbul’a kadar göndererek Ayastefanos Antlaş- ması’nın değiştirilmesinde etkin bir rol oynayan İngiltere, 4 Haziran 1878’de imzalanan bir antlaşmayla Kıbrıs Ada- sı’nın yönetimini ele geçirdi.

93 Harbi’nin ağır faturası, II. Abdülha­mit tarafından Meclis’e yüklendi ve Meclis-i Mebusan Şubat 1878’de süre­siz kapatıldı. Bu arada V. Murat’ı yeni­den tahta geçirmek amacıyla harekete geçen karşıt bir grup, gazeteci Ali Su- avi önderliğinde Çırağan Sarayı’nı bas­tı. Ali Suavi de öldürülerek olay kanlı bir biçimde bastırıldı (18 Mayıs 1878).

Abdülhamit dış sorunları bir sonuca bağlandıktan sonra içi sorunlara yönel­di. Meclisi kapattıktan sonra ülkeyi Yıldız Sarayı’ndan yönetmeye başladı. Bu dönemde amcası Sultan Abdülaziz’ in intihar etmediğini, öldürüldüğünü ileri sürerek önemli bir tartışmayı gün­deme getirdi. Bir konunun aydınlığa çıkarılması için Yıldız Sarayı’nda bir mahkeme kuruldu.Mahkeme sonucun­da birçok kişi suçlu görülerek idam edildi. Yine idama mahkûm edilen Mithat Paşa 1884’te Taifte öldürüldü. Abdülhamit kişisel yönetimini gü­vence altına almak için geniş bir hafi­ye (gizli polis) örgütü kurdu ve bun­dan böyle ülkeyi tam bir baskı altında yönetmeye başladı.